Klasztor i Kościół Reformatów pod wezwaniem św. Antoniego
[tab name=”1″]Pierwsza fundacja kościoła i klasztoru OO.Reformatów – Franciszkanów w Przemyślu powstała około roku 1627, z inicjatywy wysłanego do pracy na Rusi zakonnika o.Bonawentury , rodowitego przemyślanina, byłego bernardyna, następnie reformata zmarłego w 1632 r. Wybrano miejsce pod świątynię poza murami miejskimi, tuż przy wschodnim wjeździe do miasta zwanym Bramą Lwowską inaczej zwaną Senatorską (dzisiejszy Plac na Bramie). Reformaci wprowadzili się do drewnianych zabudowań, które spłonęły w czasie pożaru w 1637 r. Wiosną 1641 roku rozpoczęto budowę murowanego kościoła i klasztoru, a w czerwcu tego roku biskup sufragan przemyski Mikołaj Krasicki poświęcił kamień węgielny pod nową świątynię. Jesienią 1645 roku ukończono budowę obiektów, a 3 października uroczyście wniesiono do świątyni Najświętszy Sakrament. [/tab]
[tab name=”2″]Powstał obiekt orientowany, jednonawowy, z krótkim dwuprzęsłowym krótko zamkniętym prezbiterium i nieco szerszą, trzyprzęsłową nawą. Między nawą a prezbiterium wymurowano szeroką, półkolistą tęczę. Kościół otrzymał siodłowy dach z sygnaturką, ściany mieszcze okna zdobione w witraże, a front ładną barokową fasadę. Patronem świątyni wybrano św. Antoniego Padewskiego. Umiejscowienie klasztoru i kościoła poza murami miejskimi nie było zbyt szczęśliwe z uwagi na częste napady na miasto i brak jakiegokolwiek zabezpieczenia. W trzy lata po zakończeniu budowy klasztoru w roku 1648 podczas napadu Kozaków klasztor został nieco uszkodzony. W latach 1652 i 1656 klasztor razem z miastem przeżywał atak zarazy, która dziesiątkowała jego mieszkańców. Nie były to łatwe czasy, najpierw wojny z Kozakami Chmielnickiego w 1648 roku, potem ogromne szkody wyrządzili Szwedzi w 1656 roku, a w 1657 roku wojska Jerzego Rakoczego. Klasztor najbardziej ucierpiał podczas najazdu Rakoczego. [/tab]
[tab name=”3″]Nieprzyjaciel po zajęciu klasztoru uczynił z niego fortecę a także miejsce swych wypadów do atakowania murów miasta. Klasztor znalazł się w centrum walki i prawdopodobnie spłoną ale przedtem został ograbiony i zdewastowany. Po tych wydarzeniach władze miasta i ziemi przemyskiej postanowiły rozebrać mury klasztorne. Sprzeciwiał się temu pomysłowi Andrzej Maksymilian Fredro z Kormanic ówczesny wojewoda podolski, przekonał on szlachtę na sejmiku w Sądowej Wiszni, że klasztor jest potrzebny miastu, że należy go odbudować i uczynić z niego barbakan dla Bramy Lwowskiej. Kościół i klasztor otoczono wysokim murem obronnym ze strzelnicmi. W obrębie murów osadzono cztery baszty, zaś wokoło wykopano fosę, równając jej głębokość do poziomu Sanu. Po zakończeniu prac przy odbudowie w 1664 roku biskup ordynariusz przemyski Stanisław Sarnowski konsekrował kościół i wielki ołtarz. W roku 1672 Turcy wspierani przez Kozaków i Tatarów napadali na wschodnie granice Polski.[/tab]
[tab name=”4″]Jeden z oddziałów 3-9 października zniszczył wsie i miasteczka wokół Przemyśla biorąc wiele jeńców w jasyr. Ponieważ nie było wojska w mieście, starszyzna miejska zwróciła się do gwardiana klasztoru o. Krystyna Szykowskiego by objął dowództwo nad obroną. Szykowski uszykował oddziały bez różnicy wiary i stanu, oddzielając pieszych od konnych , i przydzielając każdemu z nich osobnego dowódcę. O północy uderzono na obóz i tabory tatarskie znajdujące się w Podstolicach koło Kormanic Tatarzy uciekli w nieładzie pozostawiając obóz, wziętych w jasyr i wszystkie zdobyte łupy w ręku zwycięzców. Zwycięstwo to spowodowało, że Tatarzy odstąpili od oblężenia Przemyśla. Na pamiątkę tego wydarzenia w 1887 roku, przy murze od strony Placu na Bramie, odsłonięto pomnik o. Krystyna Szykowskiego, wykonany przez krakowskiego rzeźbiarza Zygmunta Trembeckiego. [/tab]
[tab name=”5″]Wyryty na płycie z marmuru napis głosi: “Gwardjanowi OO.Reformatów ks. Krystynowi Szykowskiemu miasto Przemyśl na pamiątkę zwycięstwa na czele ludu na dniu 9 października 1672 za panowania Króla Polski Michała Wiśniowieckiego, pod Kormanicami nad hordą Tatarów odniesionego i uwolnienia z jasyru tysięcy jeńca ten pomnik obrońcy i wybawcy grodu w dwusetną rocznicę poświęca”. W wieku XVII i XVIII mury klasztorne były stale remontowane.Do dużej przeróbki doszło w latach 1870 – 1880. Wtedy to między innymi rozebrano mury forteczne okalające klasztor a teren pozostały po fosie splantowano. Największe zmiany wprowadzono w trakcie restauracji fasady. Usunięto z niej XVIII – wieczne freski, wykładając ściany ceglaną dekoracją nadającą jej pseudorenesansowy charakter. Postawiono w fasadzie rzeźby Matki Boskiej i św. Antoniego. Do południowej ściany kościoła dobudowano kaplicę Serca Jezusowego, którą przykryto dużą kopułą z neogotycką latarnią.[/tab]
[tab name=”6″]Wewnątrz usunięto chór zakonny za ołtarzem wielkim, przesuwając ołtarz w tył, zlikwidowano balustrady przed ołtarzami bocznymi co powiększyło nieco powierzchnię modlitewną. Wybudowano też drugą kondygnację klasztorną a w latach 1775-1776 wzniesiono gmach dla nowicjatu. Po pierwszym rozbiorze Polski diecezja przemyska stała się częścią monarchii habsburskiej rządzonej po śmierci Marii Teresy (+1780) przez Józefa II (1780-1790). Kościół dotknięty został wieloma restrykcjami. Klasztor przemyski usiłowano skasować dwa razy: w 1786 i 1855 roku i przeznaczyć go na cele wojskowe. Jednak interwencje miejscowych biskupów i osób wpływowych spośród władz miasta bezpośrednio na dworze cesarskim we Wiedniu oddaliły zagrożenie. W okresie I wojny światowej w sierpniu 1914 roku klasztor został ograbiony przez wojska austriakie: zabrano konie, bydło i zboże a budynki przeznaczono na koszary. Po żołnierzach austriackich przyszły wojska rosyjskie a potem pruskie. Ponownie zbudowania klasztorne ucierpiały w czasie walk polsko-ukraińskich w 1918 roku. [/tab]
[tab name=”7″]Największe zniszczenia klasztoru przyniosły działania wojenne w 1939 roku. Podczas bombardowania miasta przez Niemców w dniach 1-5 września uszkodzone zostało poszycie dachu , popękał strop i wszystkie witraże. W czasie drugiej wojny światowej ogromne ilości uciekających przed wrogami ze wschodu i zachodu znajdowały tu przystań i pomoc. 9 września do Przemyśla dotarła fala uchodźców z terenów zachodniej Polski w tym wielu duchownych i zakonników z klasztorów leżących w centrum kraju. Po radzieckiej agresji na Polskę 17 września zaczęła docierać tutaj ludność ze Lwowa, Stanisławowa, Tarnopola i pobliskich terenów. W wyniku radziecko-niemieckiego układu ustalono granicę na rzece San , skutkiem czego klasztor znalazł się w strefie okupacyjnej radzieckiej. W październiku 1939 władze radzieckie zajęły klasztor na kwatery dla swoich żołnierzy, pozostawiając zakonnikom kilka pomieszczeń na pierwszym piętrze. [/tab]
[tab name=”8″]Kościół Franciszkanów-Reformatów zachował podstawowe znamię rokoka (szczególnie wewnątrz) choć nie brak w nim rzeczy starszych i nowszych. Na przykład ołtarz wielki mieści starszy rokokowy krucyfiks, podobnie rokokowe ołtarze boczne posiadają starsze obrazy. Jeden z nich, przedstawiający Matkę Boską Niepokalanego Poczęcia wyszedł spod pędzla malarza Mikołaja Tereńskiego. Pozostałe obrazy przedstawiają: św. Antoniego z Dzieciątkiem i św. Walentego (w zwieńczeniu), św. Franciszka oraz św. Piotra z Alcantary. W kaplicy Serca Jezusowego znajduje się późnobarokowa kopia cudownego obrazu Pana Jezusa Miłosiernego z kościoła OO. Franciszkanów. Uzupełnieniem obrazów sztalugowych są wizerunki Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus w otoczeniu dwóch św. Janów i Aniołów (pochodzący zapewne z 1653 roku) oraz Chrystus Ukrzyżowany, będący datowaną na drugą połowę XIX wieku kopią Rubensa. [/tab]
[tab name=”9″]Osobliwością kościoła klasztornego jest relikwia św Jozafata Kuncewicza, unickiego biskupa połockiego, męczennika, a mianowicie jego paliusz arcybiskupi, który reformaci otrzymali od Andrzeja Maksymiliana Fredry z Kormanic. Jeśli chodzi o inne zabytki to wspomnieć należy o kamiennej chrzcielnicy z puklowaną barokową czaszą, znajdującą się w krużgankach klasztornych, barokowym portalu przy furcie i licznych cennych sprzętach liturgicznych. Najcenniejszą jest zdobna monstrancja wykonana wg projektu O. Stanisława Kleczewskiego oraz barokowa monstrancja, przywieziona do Przemyśla z konwentu reformatów w Kryłowie koło Hrubieszowa. [/tab]
[end_tabset]
[flagallery gid=33]