[tab name=”1″]Klasztor Karmelitów Bosych w Przemyślu — późnorenesansowy XVII-wieczny klasztor karmelitów bosych i kościół pw. św. Teresy z Avila położony przy ulicy Karmelickiej. Usytuowany na wzgórzu, jako jedna z najwyżej położonych przemyskich świątyń, Obok katedry, uważany jest za najsłynniejszy kościół Przemyśla.Zespół budynków klasztornych został wybudowany w latach 1620-1630 w stylu późnego renesansu dla Prowincji Polskiej zakonu karmelitów bosych z fundacji Marcina Krasickiego – starosty przemyskiego i właściciela Krasiczyna. Do Przemyśla karmelici sprowadzeni zostali w 1620 r. z inicjatywy zakonnika Andrzeja Brzechwy i Marcina Krasickiego starosty przemyskiego, właściciela Krasiczyna. Ten ostatni powołał fundację w celu stworzenia podstaw materialnych funkcjonowania oraz budowy zespołu klasztornego. Po trzyletniej tułaczce, po różnych budynkach na terenie miasta, wynajmowanych zakonnikom na cele kultowe i mieszkaniowe, podjęto decyzję o budowie kościoła i klasztoru. Na miejsce pod przyszłe obiekty karmelickie wybrany został, słabo zabudowany i wysoko położony teren, leżący przy obwarowaniach miejskich od strony południowej. Jego granice od wschodu i zachodu wyznaczały baszty kowalska i krawiecka, od południa wał miejski, od północy zaś linia określająca podnóże wzgórza.[/tab]
[tab name=”2″]Nie jest znany twórca kształtu architektonicznego obu budowli. Wcześniej przypisywano go włoskiemu muratorowi Galeazzo Appianiemu związanemu z budową zespołu zamkowo-rezydencjonalnego w Krasiczynie. Aktualnie pogląd ten jest podważany głównie za sprawą braku podstaw źródłowych. Znane jest natomiast nazwisko budowniczego, którym był przemyski cechmistrz murarski Ligęski. Wiadomo także, że monumentalne dębowe schody wiodące do świątyni (rozebrane w 1841 r.) wykonał stolarz Jan Cichodybała. W roku zakończenia budowy kościół konsekrowano pod wezwaniem św. Teresy. Stan, w jakim oddano budynki do użytku, wymagał prowadzenia dalszych prac wykończeniowych. Trwały one (z różnym nasileniem w czasie) jeszcze w XVIII w.
W XVIII wieku dobudowano piętro i skrzydło wschodnie dochodzące do baszty krawieckiej. Podziemia kościoła stały się miejscem pochówku, najpierw na własne życzenie samego fundatora Marcina Krasickiego. Został on pochowany w karmelitańskim habicie i złożony do zbiorowej mogiły mieszczącej ciała 80 ojców i braci zakonnych, znajdującej się w podziemiach. W 1784 roku na mocy dekretów cesarza Józefa II przemyski karmel został zlikwidowany, a zakonnicy wysłani do klasztoru w Zagórzu. Opuszczony zespół klasztorny za zgodą władz zaborczych został przejęty przez grekokatolików. Od tego czasu służył jako katedra greckokatolickiej eparchii przemyskiej.[/tab]
[tab name=”3″]Faktu tego nie potwierdził żaden stosowny dokument Stolicy Apostolskiej, która nigdy nie uznała kasaty klasztoru, jak również nigdy nie mianowała kościoła św. Teresy katedrą unicką – uczynił to dopiero cesarz Józef II. Grekokatolicy dokonali wielu zmian w wyglądzie świątyni, usuwając m.in. czarny marmurowy ołtarz główny, zamalowując freski, niszcząc tablicę fundacyjną, a także łacińskie inskrypcje na fasadzie głównej i herb Marcina Krasickiego zniekształcono dotychczasową bryłę kościoła przez wzniesienie w miejsce barokowej sygnaturki, niezbyt dużej pseudokopuły (1866). Przy wejściu do świątyni ustawiono cztery posągi świętych: Bazylego Wielkiego, Jana Chryzostoma (Złotoustego) oraz Cyryla i Metodego, zaś w niszach fasady – rzeźby patronów Rusi: Olgi i Włodzimierza. Kościołem św. Teresy dysponowali grekokatolicy do 1946 roku, tj. do momentu deportacji z Polski do Związku Radzieckiego biskupa Jozafata Kocyłowskiego wraz z częścią duchowieństwa. W tej sytuacji karmelici za pośrednictwem biskupa Franciszka Bardy podjęli starania w magistracie przemyskim o przywrócenie im dawnej własności. Pozornie zakończyły się one powodzeniem. Od 1 lipca 1946 zakonnicy znowu mogli użytkować obiekt. Jednak dopiero w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, już w nieco innych uwarunkowaniach politycznych, karmelici odzyskali trzy pomieszczenia w klasztorze i podjęli intensywne prace remontowe przywracające dawny wygląd świątyni. Odsłonięta m.in. pokryte tynkiem freski, zlikwidowano ikonostas i skomponowano nowy ołtarz.[/tab]
[tab name=”4″]
Przemiany polityczne w Polsce po 1989 r. spowodowały odrodzenie, Kościoła greckokatolickiego, który wysunął żądanie rewindykacji m.in. przemyskich obiektów karmelickich. Na konferencji Episkopatu Polski w 1991 r. obradującej w obecności przedstawicieli Kościoła greckokatolickiego podjęto decyzję o czasowym przekazaniu zespołu budynków karmelickich w Przemyślu wyznawcom tego obrządku. W odpowiedzi na to doszło do zorganizowania Społecznego Komitetu Obrony Polskiego Kościoła Ojców Karmelitów, który rozpoczął akcję protestacyjną. Jednoznaczna postawa członków i sympatyków Komitetu wobec żądań grekokatolików spowodowała, że papież Jan Paweł II podczas wizyty w Przemyślu w 1991 r. przekazał wyznawcom tego obrządku na cele kultowe dotychczasowy kościół garnizonowy (pojezuicki) pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa, pozostawiając kościół św. Teresy w rękach pracowitych właścicieli. W tej sytuacji funkcje świątyni garnizonowej przejął kościół karmelitów. W latach 90. XX wieku kościół przeszedł gruntowny remont, w wyniku którego usunięto XIX wieczne przebudowy (m in. w 1996 zdemontowano drewnianą, astylową bizantyjską kopułę), częściowo odsłonięto zamalowane freski oraz przywrócono pierwotny wygląd fasady z łacińskimi sentencjami z początku XVII stulecia. Z dawnego wyposażenia, skompletowanego dopiero tuż przed przejęciem świątyni przez grekokatolików, zachowały się do dziś boczne rokokowe ołtarze, ambona w kształcie łodzi, na której umiejscowieni zostali dwaj apostołowie Piotr i Paweł wydobywający z jeziora obciążoną rybami sieć. Przy dziobie zwisa kotwica, na na rufie umieszczony jest ster a z wysokiego masztu zwieńczonego banderą z krzyżem spływa miotany wichurą żagiel.[/tab]
[tab name=”5″]
Innym interesującym zabytkiem jest przechowywany w zakrystii oryginalny osiemnastowieczny konfesjonał. Niestety nie zachował się do dnia dzisiejszego oryginalny ołtarz główny z czarnego marmuru.Wewnątrz świątyni interesujący wystrój: m.in. oryginalna barokowa ambona w kształcie Łodzi Piotrowej z figurami apostołów Piotra i Pawła (II połowa XVIII w.), portale z czarnego marmuru (XVII w.), rokokowe ołtarze boczne, stiukowa dekoracja na sklepieniach oraz przechowywany w zakrystii XVIII wieczny konfesjonał. Nieliczne zachowane freski na sklepieniach i ścianach zakrystii nawiązują do popularnych w kręgach karmelitańskich wątków teologii mistycznej; m.in. św. Eliasz na górze Karmel, wizerunki świętych: Teresy, Apolonii oraz Tekli. Liczne tablice pamiątkowe wmurowane w ściany i kolumny poświęcone są jednostkom wojskowym stacjonującym niegdyś w Przemyślu, żołnierzom polskim poległym i pomordowanym w okresie II wojny światowej oraz cywilnym ofiarom ludobójstwa UPA na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej.[/tab]
[end_tabset]
[flagallery gid=13]
[flagallery gid=46]